İslam ticaret hukuku, takva ve hassasiyetler çerçevesinde sorularınızı detaylıca ele alalım.
Öncelikle, müşterilerinize kredi kartıyla çekim imkânı tanıma isteğiniz ticarî hayatın gerekliliklerinden olup, genel olarak meşru bir yoldur.
1. Katılım Bankaları ve POS Cihazı Kullanımı
Katılım bankaları, faizsiz finans prensiplerine göre çalıştığı için, mümkünse öncelikle bu bankaların POS cihazlarını kullanmanız, İslamî hassasiyet ve takva açısından daha uygun ve tercih edilen yoldur.
POS Cihazı Komisyonu (Normal Kesinti):
POS cihazı kullanıldığında bankanın aldığı komisyon (satıcının hesabına geçen miktardan yapılan kesinti), genel kabule göre, bankanın sunduğu hizmetin karşılığı (ödeme garantisi, tahsilat, muhasebe, risk vb.) olarak görülür.
Bu komisyon, bir hizmet bedeli (ücret) olduğundan, faiz (riba) niteliğinde değildir.1
Katılım bankaları bu işlemi genellikle vekalet, ücret (icâre) veya kâr-zarar ortaklığı prensipleri çerçevesinde yapar.
2. Erken Ödeme Kesintisi ve Müşteriye Yansıtma
Sorunuzdaki durum, bankanın size normalde 30−40 gün içinde ödeyeceği (veya taksitleri vadesi geldikçe ödeyeceği) parayı, erken çekmek istemeniz durumunda bir kesinti yapmasıdır.
İşlem Niteliği: Bu kesinti, alacağınızı (müşteriden tahsil edilecek parayı) vadesinden önce bankaya satmaya (iskonto ettirmeye) veya bankadan borç almaya karşılık ödediğiniz bir bedel olarak görülebilir.
İslami Hüküm: Vadesi gelmemiş bir alacağı (para cinsinden bir borcu) daha az bir miktarla peşin olarak alıp satmak, İslami hukukta "iskonto" (veya "senet/çek kırma") olarak adlandırılan ve "nesie ribası" (vade faizi) yasağına giren bir işlem olarak kabul edilir ve caiz değildir. Çünkü bu, 100 birim parayı 95 birim parayla peşin alıp satmak gibi bir duruma yol açar ve para / para değişiminde eşitlik ve peşinlik şartını ihlal eder. Bu, bankacılıkta genellikle "faizli işlem" olarak değerlendirilir.
Takva Açısından: Faizden kaçınma hassasiyeti (takva) gereği, bu tür bir erken tahsilat (vade bozdurma) işleminden, özellikle faiz temelli bankalarla yapılan anlaşmalarda kesinlikle kaçınmak gerekir.
Kesintiyi Müşteriye Yansıtmak:
Kesintinin müşteriye yansıtılıp yansıtılmaması, işlemi haram olmaktan çıkarmaz. Çünkü haram olan işlem sizinle banka arasındaki erken tahsilat anlaşmasıdır. Ancak, eğer siz bu kesinti miktarını peşin satış fiyatının üzerine ekleyerek (örneğin 100 TL'lik malı 105 TL'ye satarak) müşteriye yansıtırsanız, bu, temelde malın fiyatını belirleme serbestisine girer. Bu durumda, müşterinize bu farkı yansıtarak bankaya ödediğiniz kesintiyi telafi etseniz bile, sizin bankayla yaptığınız erken tahsilat anlaşmasının faizden arınmış olması gerekir. Eğer erken tahsilat faiz içeriyorsa, bu gelirinizi faizle karıştırmış olursunuz.
3. Taksitlendirme İşlemi (Vade Farkı)
Örnek Durum: 100.000 liralık malı müşteri X taksitle 125.000 lira olarak çekiyor, siz ertesi gün 100.000 liranızı alıyorsunuz.
Müşterinin Taksitli Alışverişi: Müşterinin bir malı taksitle alırken peşin fiyattan daha yüksek bir fiyata alması (yani 100.000 peşin, 125.000 taksitli), İslami ticarette "Veresiye satış fiyatının peşin satış fiyatından farklı olması" ilkesi gereği caizdir. Şartı, akdin yapıldığı anda (pazarlık biterken) satış fiyatının ( 125.000 TL) kesin olarak belirlenmesidir. Müşterinin bu 125.000 TL borcunu kredi kartı ile taksitlendirmesi, faizi banka ile kart sahibi arasında bırakır. Eğer müşteri borcunu zamanında öder ve banka fazlalık (faiz) almazsa sorun yoktur. Ancak banka gecikme durumunda faiz alırsa, günah müşteriye aittir.
Sizinle Banka Arasındaki İlişki: Banka bu 125.000 TL'yi müşteriden taksitler halinde tahsil edecekken, size 100.000 TL'yi hemen (ertesi gün) veriyor.
Bu, yukarıda 2. maddede açıklanan erken tahsilat (iskonto) işlemine benzer. Banka size 125.000 TL'lik alacağınızın bir kısmını (100.000 TL'yi) vadesinden önce peşin ödemektedir. Aradaki 25.000 TL'lik fark, bu hizmetin bedeli veya iskonto faizi olarak değerlendirilir.
Eğer bu fark, alacağın iskonto edilerek vadesinden önce düşük bedelle tahsili (senet kırma) ise, bu işlem faizli işlem (nesie ribası) niteliği taşıyabilir ve caiz değildir.2
Ancak Katılım Bankaları, bu işlemi farklı İslami finansman modelleriyle (örneğin murabaha/vekalet/icâre) yapmaya çalışsa da, sonuç olarak size 125.000 TL'lik alacağınızdan 25.000 TL kesinti yaparak hemen ödeme yapıyorsa, bu işlemin fıkhî uygunluğu tartışmalıdır ve takva açısından kaçınılması gereken bir yöntemdir.
Özet ve Takva Açısından Tavsiyeler
Katılım Bankası Tercihi: İslamî hassasiyetiniz gereği, POS cihazı hizmetini öncelikle katılım bankalarından almanız daha doğru ve takvalı bir yaklaşımdır.
POS Komisyonu: Normal POS komisyonu, hizmet bedeli olduğu için caizdir. (Müşteriye yansıtılmaması daha uygundur, çünkü peşin fiyatı yükseltmek ticarette istikrarı bozar denilmiştir, ancak yansıtılması durumunda da temel akit bozulmaz, fiyat müşterinin rızası ile belirlenir.)3
Erken Tahsilat ve Taksit İskontosu: Bankanın sizden kesinti yaparak parayı vadesinden önce vermesi, faizli iskonto (senet kırma) riskini taşır. Takva prensiplerine ve İslamî ticaret esaslarına tam uygunluk açısından, tüm tahsilatlarınızın vadesinde ( 30−40 gün sonra veya taksitler vadesi geldikçe) kesintisiz olarak hesabınıza yatırılmasını talep etmeniz en uygun yöntemdir.4
Faiz (riba), İslam'da kesin olarak yasaklanmıştır. Ticarî işlemlerdeki belirsizliklerden ve haram şüphesinden kaçınmak (takva), Müslümanın önemli bir görevidir. Bu nedenle, birikmiş alacağınızı vadesinden önce iskontolu (kesintili) tahsil etme yönteminden kaçınmanız, dinî hassasiyetiniz açısından şiddetle tavsiye edilir.