Erkeklerin avret mahali fıkhen diz ile göbek arası olarak belirlenmiş olsa da, İslam toplumlarında erkeklerin bu sınırın dışında kalan bölgeleri de örtmeleri, ahlâkî, örfî ve edebî gerekçelerle ifade edilmiştir.
Avret Sınırı (Asgarî Fıkhî Yükümlülük)
Hanefî Mezhebinde, Göbek altı ile diz kapağı arası (diz kapağı da avrettendir). [1] Şâfiî Mezhebinde, Göbek ile diz arası (diz dahil değildir).[2] Bu sınırlama asgarî çıplaklık yasağı demektir. Ancak bu, sosyal hayat için yeterli bir sınır değil, zaruret ve ibadet halleri için minimum düzeydir. İslam’da haya, sadece avretin örtülmesiyle sınırlı değil, kişinin edebine, vakur duruşuna, toplumdaki saygınlığına uygun giyinmeyi de içerir. Peygamber Efendimiz (sav): "Haya imandandır." [3] Buyurmaktadır.
Bir başka hadiste ise, “Allah’tan hakkıyla haya edin.”
Ashab: “Ya Resulallah! Biz Allah’tan haya ediyoruz.”
Efendimiz (sav) buyurdu: “Hayır, gerçek haya; başı ve başta bulunanı, karnı ve onun içindekileri korumaktır…”[4]
İslam'da ahlakî yapı sadece ibadetle sınırlı değildir, sosyal ahlak da önemlidir. Dolayısıyla bir toplumda, çıplaklığa yakın giyinmek iffetsizlikle özdeşleşmişse, bu şekilde giyinmek sadece mekruh değil, ahlâka aykırı ve günah da olabilir. İmam Gazâlî (rh) şöyle der: “Elbiseyle örtünmek, yalnızca avret yerinin görünmesini engellemek için değildir. Aynı zamanda tevazu, vakar, edepli duruş içindir.”[5]
Kur’an’da sadece fiziki örtünmeden değil, ahlâkî giyinme olarak nitelendirilebilecek bir kavramdan da söz edilir: “Ey Âdemoğulları! Size avret yerlerinizi örtecek giysi ve süslenecek elbise indirdik. Takvâ elbisesi ise daha hayırlıdır.”[6] Burada "takvâ elbisesi" bazı müfessirlere göre şunları kapsar: Haya elbisesi (Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb), Tevazu ve vakar giyimi (İbn Kesîr), Dikkatli, aşırılıktan uzak ve edepli örtünme (Said Havva)
Kadınlar için olduğu kadar, erkeklerin de bedenlerini teşhir etmesi fitneye neden olabilir. Peygamber Efendimiz (sav) şöyle buyurur: “Bir kimse haya duygusunu kaybederse, dilediğini yapar.”[7] Fitne sebebi olan davranışlar harama dönüşebilir. Bu bağlamda, erkeklerin göbek altından diz üstüne kadar olan yerleri açıkta olsa bile; kasıklara yakın bölgelerin dar veya şeffaf kıyafetle teşhiri, özellikle toplumda cazibeye sebep olursa, teşhircilik sayılır. İbn Hacer Heytemî; “Avret dışında kalan yerin açılması mekruh olabilir. Ama bu durum mahremiyet ihlali, edep dışılık ve fitne doğuruyorsa, harama yakın mekruh veya haram olur.”[8] El-Kâsânî; “Avretin örtülmesi farzdır ama örtünmede asıl olan vakar ve sükûnettir. Açıkta kalan her yer illa caizdir denemez.”[9]
“Mü’min erkeklere söyle, gözlerini (haramdan) sakınsınlar ve iffetlerini korusunlar. Bu, onlar için daha temizdir. Şüphesiz Allah, yaptıklarından haberdardır.”[10] Bu ayette açıkça iki şey emredilir:
1. Bakışın korunması: Mahrem olmayan kadınlara ve tahrik edici görüntülere bakmamak.
2. İffetin korunması: Zinadan ve her türlü cinsel taşkınlıktan uzak durmak.
İbnu Kesîr bu ayeti şöyle tefsir eder: "Bakışın korunması iffeti korumaya giden ilk adımdır. Gözü serbest bırakmak, kalbi ifsada götürür."[11] Gözü haramdan sakınmak vacipse, başkalarına haramı gösterir şekilde giyinmek de uygun olmaz. Kişi sadece kendi iffetiyle değil, başkalarının da iffetini korumakla yükümlüdür. İmam Maturîdî: “Elbise, sadece bedenin değil, kalbin de örtüsüdür. Teşhircilik, insanı önce hayasızlığa, sonra günaha sürükler.” (Te’vilâtü’l-Kur’ân, Nûr/30 tefsiri)
Müslüman, sadece kendi nefsini değil, toplumun da iffet ve ahlâkını gözetir. Kadınların tahrik olması ve gençlerin günaha düşmesi, erkeklerin giyiminden de kaynaklanabilir. İmam Kurtubî şöyle der: “Kadınlar gibi, erkekler de giyimle fitneye yol açabilir. Dar, teni belli eden elbise bir nevi teşhirdir. Bu da haram olabilir.” (el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, Nûr/30)
İmam Nevevî: “Haya, sadece mahrem yerleri örtmek değil; insanı çirkin ve iffetsiz gösterecek her şeyi örtmeyi kapsar.”[12] Resûlullah Efendimiz (sav), hayatı boyunca İnce, şeffaf, vücudu belli eden kıyafet giymemiştir. İbn Mesud (ra) şöyle der: “Resûlullah’ın haya duygusu, bakire bir kızın hayası kadardı.”[13] Bu iffet, aynı zamanda giyim tarzına da yansımıştır.
İmam Mâlik; “Avret sınırı göbek ile diz arasıdır; ama vakarlı, edepli bir Müslüman, avret dışındaki yerleri de açmayı tasvip etmez.” (el-Müdevvene)
İmam Şâfiî; “Avreti örtmek farz; lakin fitneye yol açan her açık bölge, harama götüren bir araçtır. Harama vesile olan da haramdır.” (el-Umm)
Kuran-ı Kerim’de: “Ey Âdemoğulları! Size avretlerinizi örtecek elbise indirdik... Takvâ elbisesi ise daha hayırlıdır.”[14] Elmalılı Hamdi Yazır bu ayeti şöyle açıklar: “Takvâ elbisesi, kalp haya ve Allah korkusuyla süslenmiş edepli giyinmedir. Bu, sadece avreti örtmekle sınırlı değil; ciddiyet, vakar ve güzel ahlâkla bütünleşmiş bir örtünmedir.”
Özetle; Diz ile göbek arasını örtmek yetmez; takvâ elbisesi, vücudu teşhir etmeyecek şekilde davranmak ve giyinmektir.
[1] İbn Abidin, Reddü’l-Muhtâr, c.1, s.405
[2] Nevevî, el-Mecmûʿ, c.3, s.167
[3] Müslim, İman, 1; Buhârî, İman, 16
[4] (Tirmizî, Kıyamet, 25)
[5] İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn, C.3, Kitâbü Âdâbi’l-Muâşeret
[6] A’râf, 7/26
[7] Buhârî, Enbiyâ, 54
[8] Tuhfetü’l-Muhtâc, c.2
[9] Bedâiʿu’s-Sanâiʿ, c.1
[10] en-Nûr, 24/30
[11] Tefsîru İbn Kesîr, Nûr/30
[12] el-Minhâc Şerhu Sahih Müslim, c.1
[13] Buhârî, Menâkıb 23
[14] el-A'râf, 7/26